Sonja en Margareth woonden ruim twee jaar op zorgboerderij De Vier Linden in het Drentse Papenvoort. Ondanks haar meervoudige beperking en maandelijks ruim 7000 euro aan zorggeld die de zorgboerderij hiervoor ontving, kreeg Sonja nauwelijks zorg. Wel moest ze naar eigen zeggen zwaar werk verrichten, kinderen met een gedragsstoornis begeleiden en zelfs deelnemen aan SM-praktijken. Willy B., de eigenaar van de zorgboerderij, staat nu – na een jarenlange strijd van Sonja – terecht wegens uitbuiting van een kwetsbare zorgbehoevende.
Sonja Veltman (58) veegt een traan weg. Al wandelend over een zandpad door de omgeving waar ze tussen 2012 en 2014 woonde, komen de nare herinneringen naar boven. “Het was een helletijd. Wij werden gewoon als slavinnen behandeld. Die mensen zijn gewetenloos. Het interesseert ze niet hoe jij je voelt. Als je maar geld oplevert.”
In de verte geeft een gebutst en gescheurd plaatsnaambord passanten aan dat ze het Drentse gehucht Papenvoort binnenrijden. Ruim twee jaar lang woonde Sonja in een zorgboerderij op steenworp afstand van het bord. Ze was er samen met haar partner Margareth (63). Veilig waanden ze zich er zelden.
“Kortom een KUT-dag. (…) Voel me voor de zoveelste keer niet begrepen”, schrijft Sonja op 21 januari 2013 in haar dagboek. Het dagboek blijkt in die periode een van de weinige manieren om haar woede en onbegrip te uiten. Sonja lijdt aan het syndroom van Usher. Een ziekte die ervoor zorgt dat ze slecht hoort en bijna blind is. Misbruik in een internaat heeft daarnaast gezorgd voor een posttraumatische stressstoornis (PTSS).
Ook haar partner Margareth is in het verleden misbruikt en raakte na tal van omzwervingen op het verkeerde pad, waarvoor ze zelfs in de cel zat. Hun roerige verleden, weinig familie om op terug te vallen en een gebrek aan vertrouwen in instanties zorgen ervoor dat Sonja en Margareth een zwervend bestaan leiden. Door websites te bouwen komt er af en toe wat cash geld binnen.
De kwetsbare vrouwen willen niets liever dan hun leven weer op de rit krijgen en zien daarvoor begin 2012 een kans. Op een dag meldt zich de eigenaar van een zorgboerderij in Papenvoort. Die vraagt of het stel nieuwe websites wil bouwen. Waaronder een website voor haar geheime alter ego: SM-meesteres Evita.
“Ieder zijn hobby en het geld konden we goed gebruiken”, vertelt Sonja tien jaar later. Sonja en Margareth reisden af naar Papenvoort en brachten er enkele dagen door op de zorgboerderij, waar in weekenden en vakanties kinderen met een gedragsstoornis werden opgevangen.
Sonja en Margareth bleven hangen en vonden er het zo broodnodige dak boven hun hoofd. In ruil voor wat hulp op de zorgboerderij en een bijdrage van 450 euro per maand per persoon om eten en huur te kunnen betalen. De eigenaar hielp het tweetal onder meer met het aanvragen van identiteitskaarten en uitkeringen.
De hoop op een beter bestaan zou echter al gauw als sneeuw voor de zon verdwijnen.
Enkele maanden na hun komst werd er voor Sonja een persoonsgebonden budget aangevraagd. Een zak met zorggeld die normaliter zelf door een cliënt besteed kan worden aan de benodigde zorg. Bij de aanvraag voor Sonja ging dat iets anders.
Door het zetten van een handtekening gaf Sonja haar bankzaken uit handen aan een kennis van de eigenaar. Hij trad vervolgens op als gemachtigde namens Sonja en beheerde haar rekening. “Het was allemaal mysterieus”, kijkt Sonja terug. “Ik moest me er niet druk om maken, het zou geregeld worden. Er werd ons beloofd dat ons leven er beter uit zou komen te zien, maar het tegendeel gebeurde.”
Een vriend van de eigenaar, die wel eens meehielp met de administratie, zette namens de zorgboerderij een handtekening onder de zorgovereenkomst die goed was voor zo’n 7000 euro aan zorggeld per maand. Sonja had geen idee van dit bedrag. Hoewel ze destijds een eigen telefoon had, werd bij haar persoonsgegevens het mobiele telefoonnummer van de eigenaar van de zorgboerderij ingevuld.
De 7000 euro die Sonja als gevolg van de overeenkomst per maand ontving, werd zonder medeweten van Sonja, door de gemachtigde direct overgemaakt aan de zorgboerderij. Volgens de zorgovereenkomst zou het geld gebruikt worden voor dagbesteding, individuele begeleiding en 24-uurs zorg, maar volgens Sonja kreeg ze amper zorg.
In plaats daarvan werd Sonja ingezet voor zware fysieke arbeid zoals het uitgraven van de riolering en een waterbak. De opdrachten kreeg ze naar eigen zeggen van eigenaresse Willy B. en haar broer, die ook op de boerderij woonde.
Daarnaast was Sonja verantwoordelijk voor het verzorgen van de dieren op de boerderij. Mede door het zware werk zegt ze flink te zijn afgevallen in die periode. “In een half jaar van 98 naar 54 kilo, ook al at ik als een bouwvakker.”
Waar Sonja veel zwaar werk deed, werd haar partner Margareth ingezet als gratis personeelslid tijdens kinderweken en -weekenden. Ze reed het hele land door om kinderen – van wie het verblijf ook met zorggeld betaald werd – op te halen, hielp mee bij de administratie, was aanspreekpunt en organiseerde activiteiten.
Op veel waardering voor haar onbezoldigde bijdrage aan het reilen en zeilen op de zorgboerderij hoefde Margareth naar eigen zeggen niet te rekenen. “Een gevleugelde uitspraak van Wil was dat als ik 1 van de 100 dingen op een dag goed deed, dat al heel wat was.”
Ook de slechtziende en zorgbehoevende Sonja hielp mee in de kinderweekenden. Ze trad op als knutseljuf en ging mee bij een dropping met de kinderen.
“Toen hebben ze mij gedropt met de kinderen bij het hunebedmuseum (ruim vijf kilometer vanaf zorgboerderij, red.). En ik ben met de kinderen het hele stuk teruggelopen. Dat is raar. Ik behoor zorg te krijgen en eigenlijk verzorgde ik de pgb-kinderen. Wat helemaal niet kan. Wat helemaal niet mag.”
Een van de meest bizarre ‘klussen’ waarvoor Sonja naar eigen zeggen werd ingezet, had te maken met het geheime alter ego van eigenaar Willy: meesteres Evita. Op het terrein van de zorgboerderij was namelijk een ruimte ingericht als SM-studio, waar regelmatig gasten werden ontvangen. Margareth en Sonja hebben daar ook mee moeten helpen, vertellen ze.
Margareth trad op als portier. Sonja wordt emotioneel als ze terugdenkt aan de dag dat ze mee moest doen met de SM-praktijken. Een voorval dat ze later ook heeft benoemd in haar aangifte.
“De klant wilde een meesteres en een slavin. En dat werd dan medegedeeld bij het avondeten. Ze gaf mij de opdracht wat ik aan moest trekken en hoe laat ik klaar moest staan. En dat het paard Macho goed glom. Geborsteld en al. Toen ik zei ‘het is jouw klant, jouw feestje, niet de mijne’, zei ze: niks mee te maken, je doet gewoon wat ik zeg. En als je het niet doet krijg je problemen of Mar krijgt problemen.”
Uit angst voor represailles deed Sonja wat van haar gevraagd werd, zegt ze. “De klant werd naakt en geblinddoekt achter een paard gebonden om vervolgens door de paardenbak te worden gesleurd. Toen hij aan had gegeven dat de grens bereikt was, werd mij bevolen om mijn punthak zo diep mogelijk in zijn rug te drukken.”
Het gebeuren maakte diepe indruk op Sonja. “Ik voelde me vies. Gewoon vies. Ik kan er geen andere woorden voor vinden. En machteloos. Ik hoop dit ook nooit meer mee te maken.”
De angst om opnieuw op straat te komen en het idee dat niemand oog voor hen had, hielden Sonja en Margareth in Papenvoort. Volgens het tweetal werd er geregeld psychologische druk uitgeoefend en waren er heftige scheldpartijen. Ze voelden zich gekleineerd en beperkt in hun vrijheid.
Post werd volgens het stel achtergehouden en contact met familie – Sonja heeft twee dochters en drie zonen – beperkt. Ze mochten naar eigen zeggen op Tweede Kerstdag pas op bezoek nadat ze 28 bedden hadden schoongemaakt en de afwas van het kerstfeest van de eigenaar met vrienden van de avond ervoor hadden gedaan. “’s Middags om drie uur mochten we pas naar onze familie.”
Op verzoek van Sonja, die door haar beperking moeite heeft in het donker en bij fel licht, stelde expertisecentrum voor mensen met een visuele beperking VISIO een lichtplan op. Daarmee werd niets gedaan. Zo moest Sonja in de avond over een brandtrap naar haar kamer zonder verlichting. “De lamp werd gewoon niet gerepareerd.”
Willy B. ging zelf geregeld op vakantie en liet de twee vrouwen dan achter in Papenvoort. Sonja, die volgens de zorgovereenkomst 24-uurs zorg zou moeten krijgen, werd aan haar lot overgelaten. Sterker nog: uit mailwisselingen blijkt dat Sonja en Margareth destijds – dus bij afwezigheid van de eigenaresse en haar broer – wel een verantwoordelijkheid hadden bij de kinderweekenden die gewoon doorgingen.
Tijdens zo’n vakantie wist Sonja naar eigen zeggen een brief van de bank voor haar te onderscheppen. In de envelop zat een afschrift, waarop ze voor het eerst las hoeveel pgb er maandelijks werd overgemaakt van haar rekening naar de zorgboerderij.
Voor Sonja was het eens te meer duidelijk dat ze moesten vertrekken, maar Margareth durfde niet. “We werden gekleineerd en tegen elkaar uitgespeeld. Ik was bang.” Het hek zat weliswaar niet op slot, maar zomaar alleen het terrein verlaten was niet gebruikelijk, vertellen de vrouwen.
Met hulp van twee zorgverleners en de begeleiders bij VISIO, die ook zagen dat het niet goed ging, lukte het Sonja om Margareth toch mee te krijgen en er vandoor te gaan. “Ik wilde haar niet achterlaten. Ze (Willy B., red.) kan haar kapot maken. Ze had mij ook al gedeeltelijk lichamelijk kapot gemaakt. Ik kon Mar niet achterlaten. Toen we in de auto zaten, heb ik tegen Mar gezegd: kijk nog maar eens goed om, want hier kom je nooit meer terug.”
Een week na het vertrek – op 14 juli 2014 – zat Sonja op het politiebureau om aangifte te doen tegen Willy B. Daarnaast werden er door de betrokken zorgverleners meldingen over pgb-fraude en psychologische mishandeling gedaan bij onder meer het Zorgkantoor, de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), de Financiële Inlichten en Opsporingsdienst (FIOD), de Arbeidsinspectie en het Advies- en Meldpunt Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ).
Ondanks tientallen documenten die de aangifte van Sonja ondersteunen en die ze al die tijd stiekem had bewaard en aangevuld, bleef het vervolgens lang stil. Twee jaar na haar aangifte, in juli 2016, kreeg Sonja een brief van de politie, waarin werd gemeld dat met haar aangifte niets meer gedaan wordt. Ze zagen er geen zaak in, wegens gebrek aan overtuigend bewijs.
Hoewel de zorgboerderij inmiddels was opgedoekt en de eigenaresse het pand al had verkocht, bleef Sonja strijdbaar. Ze wilde gerechtigheid en stapte zelf naar de rechter, waar ze haar beklag deed over het feit dat de officier van justitie zei te weinig bewijs te hebben, terwijl dat er volgens haar wel was.
De eerste conclusie van de rechter was dan ook helder: er moest meer onderzoek gedaan worden. Er moesten getuigen worden gehoord. Dat gebeurde in 2018, zo’n vier jaar na de aangifte.
Sonja kwam tot de schokkende ontdekking dat er zeer negatieve rapporten over haar circuleren, die door Willy B. werden aangevoerd in de rechtszaak. “Ik zou een aandachtsjunk zijn. Wij worden rupsjes-nooitgenoeg genoemd en ik zou in mijn gedrag lijken op een driftige kleuter.”
De rapporten waren opgesteld door een gezondheidszorgpsycholoog die als adviseur werd ingehuurd door B. De psycholoog besprak de situatie op de zorgboerderij met B. en maakte op basis daarvan aantekeningen over de bewoners, maar vroeg amper iets aan Sonja zelf.
Sonja was razend en diende een klacht in bij het regionaal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg. Daar ging de psychologe diep door het stof. Ze gaf aan dat ze in de gaten had dat de zorg op de boerderij tekortschoot en bekende onzorgvuldig te hebben gehandeld.
‘Daardoor kon mevrouw B. misbruik van de notities maken door deze te gebruiken voor een ander doel (een rechtszaak) dan waarvoor ze waren opgesteld. (…) Beklaagde heeft niet gehandeld zoals een redelijk beroepsbeoefenaar betaamt. (…) De klacht is in alle onderdelen gegrond’, schreef het tuchtcollege in haar uitspraak. De psychologe werd eind 2020 berispt.
In dezelfde periode, na een jarenlange strijd om erkenning, hoorden Sonja en Margareth ook van de rechter dat er voldoende gronden waren om Willy B. te vervolgen voor uitbuiting. De rechter stelde in de uitspraak vast dat Sonja alleen al vanwege haar ziekte kwetsbaar was en dat zij geen beheer over haar financiën had.
‘Hetgeen klaagster verklaard heeft met betrekking tot de beperkingen in haar vrijheid, het gebrek aan passende dagbesteding, het door beklaagde geïncasseerde forse PGB en de zware arbeid die zij, onder het mom van dagbesteding, in opdracht van beklaagde moest verrichten, wordt door de verklaringen van (getuigen, red.) ondersteund’, schreef de rechter.
Daarmee is er volgens de rechter een redelijk vermoeden dat B. zich schuldig heeft gemaakt aan uitbuiting van Sonja. ‘Gelet op de ernst van dit feit vergt het algemeen belang dat beklaagde daar alsnog voor wordt vervolgd.’
Volgens het Gerechtshof is er wel te weinig wettig en overtuigend bewijs om B. ook te vervolgen voor fraude met pgb-gelden.
Niettemin lijken de vrouwen, bijna acht jaar nadat ze ontsnapten uit ‘de hel’ van Papenvoort, eindelijk enige vorm van gerechtigheid te krijgen. De rechtszaak waarin het Openbaar Ministerie B. vervolgt voor uitbuiting zal later dit jaar plaatsvinden.
Intussen kreeg Sonja op basis van de uitspraak van het gerechtshof een schadevergoeding toegewezen van het Schadefonds Geweldsmisdrijven, die het aannemelijk acht dat Sonja tussen 2012 en 2014 slachtoffer werd van mensenhandel en daardoor ernstig letsel opliep.
Wat rest is de rechtszaak. Een spannend moment voor Sonja in haar jarenlange strijd tegen het onrecht wat haar naar eigen zeggen door B. en de aan de praktijken meewerkende personen is aangedaan. “Haar wil was wet. Alles moest gebeuren zoals zij het wilde. Wij hadden geen positie.”
Sonja hoopt eindelijk een punt te kunnen zetten achter een verschrikkelijke periode in haar toch al gebutste leven en hoopt straks vooral energie te kunnen stoppen in dat wat haar lief is: zoals Margareth, de hulphonden en haar schilderhobby.
RTLnieuws 2022
